Krytyka ekologiczna w BioShock

Data publikacji:

23 listopada 2024

Autor:

Michał Czyński

kategoria:

Gry cyfrowe – artykuły

Tagi:

felietony

Obślizgłe hiperobiekty Mortona

Czym jest “hiperobiekt” i czy można go spotkać w Rapture?

Według filozofii Timothy’ego Mortona hiperobiektami są koncepty lub zjawiska podporządkowujące sobie znany nam świat.

Są one poza zasięgiem ludzkiego oka, a pełne ich zrozumienie jest niemal niemożliwe i wymaga wejścia na “wyższy poziom poznania”.

Możemy poznać jednak skutki działania hiperobiektów – np. hiperobiekt “kryzysu klimatycznego” przyjmuje dotkliwe manifestacje w formie tornad, zalań, susz itd.

*Zalane tereny Luizjany po huraganie Katrina (2005). Domena publiczna.*

W BioShocku takimi hiperobiektami są właśnie ślimaki głębinowe i ADAM.

Wszystko w Rapture jest podporządkowane tym niewinnie wyglądającym istotom – konsumpcyjny rynek, polityka, kultura, klasowy podział społeczny, a nawet język i powstające neologizmy (nowe słowa, takie jak “plazmidy”).

*Wykres anatomiczny ślimaka morskiego (sea slug). By Solarmech.*

Potędze ślimaczych hiperobiektów nie jest w stanie uciec też protagonista Jack, który szybko przyzwyczaja się do nowych możliwości swojego zmiennego DNA, nawet za cenę potencjalnego uzależnienia.

*Jack po zażyciu swojego pierwszego plazmidu. Grafika prywatna.*

Kapitałocen – eksploatacja i konsumpcja

Teoria “kapitałocenu” Jasona Moore’a zakłada nadrzędną rolę kapitalizmu i materialnej korzyści uzyskiwanej kosztem natury oraz słabszych jednostek (np. robotników).

*Plakat promujący Fontaine Futuristics. By Shacob.*

Andrew Ryan i inni obrotni przedsiębiorcy, tacy jak np. Frank Fontaine ze swoją korporacją Fontaine Futuristics opracowali komercyjny produkt dostępny dla mas – plazmidy.

Dzięki wyzyskowi naturalnego surowca jakimi są ADAM oraz głębinowe ślimaki możliwy był gospodarczy rozwój zarówno Rapture, jak i firm zależnych od Franka Fontaine’a.

Skutkami tego “kapitałocenowego” podejścia są wszelkiego rodzaju automaty wydające konsumenckie dobra (broń, amunicja, przekąski, plazmidy), które gracz może zakupić za pozyskiwaną z zabitych wrogów walutę.

*Circus of Value, popularna sieć automatów w Rapture. By Hatrox.*

Postęp kosztem natury

W Rapture nastąpiło również zjawisko „makroafordancji” Adama Chapmana.

Zakłada ono wykorzystywanie środowiska i jego surowców przez jednostki bądź grupy (np. biologów, inżynierów) do rozwinięcia społeczeństwa i osiągnięcia postępu cywilizacyjnego.

W BioShocku wszyscy mieszkańcy Rapture obiektywnie są na wyższym poziomie ewolucyjnym niż reszta świata za sprawą modyfikowalnego DNA i płynących za tym korzyści.

Miasto-państwo Andrew Ryana jest też samowystarczalne i odizolowane od zewnętrznych wpływów politycznych czy finansowych, zmieniając się praktycznie w autokratyczną dystopię.

*Propaganda Ryana dostrzegalna jest na każdym kroku. „No Gods or Kings, only Man” (Żadnych bogów czy królów, tylko człowiek). Grafika prywatna.*

Makroafordancja oraz kapitałocen są bezpośrednio odpowiedzialne za sytuację życiową niższych warstw społecznych Rapture – źle opłacanych robotników, którzy własnymi rękoma rozbudowali podwodne miasto.

Kapitalistyczny wyzysk ze strony przedsiębiorców, uzależnienie od plazmidów (a tym samym mutacji DNA) oraz poczucie odizolowania skutkują wybuchem krwawego powstania w 1958 roku.

Powstanie przeprowadzone zostało pod dowództwem tajemniczego Atlasa.

*Plakat promujący rewolucjonistę o pseudonimie „Atlas”. By UpgradeTech.*

Ostateczny wynik tych wydarzeń oglądać możemy na własne oczy.

Rapture, do którego przybywa Jack jest zniszczone i opanowane przez bandytów.

Na dnie oceanu nie ma co liczyć na pomoc z powierzchni, co skazuje wszystkich mieszkańców na zmierzenie się z konsekwencjami długotrwałego wyzysku natury i jej surowców.

*Zdewastowana restauracja Kaszmir. Grafika prywatna.*

Podsumowanie

Rozkwit, a w ostateczności upadek Rapture mają w sobie wiele znamion narracji ekokrytycznych, pozwalając dostrzec zależności pomiędzy rozwojem społecznym i gospodarczym, a wyzyskiem środowiska naturalnego.

Namysł Kena Levine’a (głównego projektanta BioShocka) nad tymi konsekwencjami pozwolił na stworzenie jednego z najbardziej interesujących światów w grach cyfrowych pierwszej dekady XXI wieku.

Bibliografia

BioShock Wiki [dostęp: 22.11.2024]
Moore J., Narodziny taniej natury, [w:] Le monde diplomatique Nr 6 (172) listopad / grudzień 2021.
Chapman A., Affording History: Civilization and the Ecological Approach, [w:] Playing with the Past: Digital Games and the Simulation of History, red. A.B.R. Elliott, M.W. Kapell, New York 2013, s. 61–73.
Jason W. Moore, Narodziny taniej natury, [w:] Le Monde Diplomatique, nr 6 (172) listopad/grudzień 2021, s. 35-39.
Morton T., Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World, University of Minnesota Press, Minneapolis, MN, 2013.
Jański K., Towards a Categorisation of Animals in Video Games, [w:] Homo Ludens 1(9)/2016, s. 87-100.